در تمامی جهان با کاهش و از دست رفتن قدرت خرید ارز ملی یک کشور، میزانی تورم به وجود می‌آید. نتیجه این پیشامد را می‌توان در افزایش متوسط ​​قیمت کالاها مشاهده کرد. اغلب دولت‌ها و مؤسسات مالی با همکاری متقابل در تلاش‌اند تا تورم به میزانی کنترل‌شده و تدریجی رخ دهد. با این وجود در طول تاریخ نرخ تورم در برخی کشورها چنان سریع بوده که ارزش واقعی ارز آن کشور به میزان نگران‌کننده‌ای سقوط کرده است. سرعت شتابان تورم همان چیزی است که به نام ابر تورم (Hyperinflation) شناخته می‌شود.

فیلیپ کاگان ، اقتصاددان در کتاب خود، ” ابر تورم پول گرایای پویا” (The Monetary Dynamics of Hyperinflation) آغاز ابر تورم را زمانی تعریف کرد که قیمت کالاها و خدمات در طی یک ماه به بیش از ۵۰ درصد افزایش یابد. به عنوان مثال، اگر قیمت یک کیسه برنج در کمتر از ۳۰ روز از ۱۰ تومان به ۱۵ تومان و در پایان ماه بعد آن از ۱۵ تومان به ۲۲.۵۰  تومان افزایش پیدا کند از اصطلاح ابر تورم استفاده می‌شود.

با یک محاسبه ساده می‌توان دریافت که قیمت یک کیسه برنج طی این روند پس از ۶ ماه ۱۱۴ تومان و پس از یک سال به بیش از هزار تومان خواهد رسید و قدرت خرید یک پول سابق مدام در حال کمتر شدن است. با این وجود میزان ابر تورم به ندرت در عدد ۵۰ درصد ثابت باقی می‌ماند. در بیشتر موارد حتی طی یک شبانه‌روز، ساعت یا لحظه قیمت‌ها دستخوش تغییرات زیادی می‌شوند. 

در نتیجه این افزایش قیمت‌های مداوم و کاهش ارزش پول، اعتماد مصرف‌کننده نیز کاهش پیدا می‌کند. ابر تورم به اقتصاد یک کشور ضربه زده و موج‌های اقتصادی سهمگین آن، مشاغل و شرکت‌های بسیاری را تعطیل خواهد کرد و افزایش نرخ بیکاری و کاهش درآمد مالیاتی همه در ادامه آن رخ خواهد داد. 

از ابرتورم‌های مشهور تاریخ می‌توان به ابرتورم آلمان، ونزوئلا و زیمباوه اشاره کرد با این وجود این لیست تنها محدود به همین‌جا نیست. در طول تاریخ کشورهای زیادی با ابر تورم و بحران‌های مشابه دست‌وپنجه نرم کرده‌اند و از میان آن‌ها می‌توان به مجارستان، یوگسلاوی سابق، یونان و… اشاره کرد.  

ابر تورم آلمان

آلمان چنان به شکوفایی اقتصادی مشهور شده که تصور ابر تورم در آن برای عده بسیاری سخت است با این وجود یکی از مشهورترین ابر تورم‌ها پس از جنگ جهانی اول در جمهوری ویمار آلمان رخ داد. آلمان مطمئن بود که پیروز جنگ است. به همین خاطر مبالغ هنگفتی برای تأمین هزینه جنگ وام گرفته بود و مطمئن بود که شکست‌خوردگان جنگ این بدهی را خواهند پرداخت. آلمان نه‌تنها پیروز نشد و مجبور به پرداخت همه این بدهی‌ها بود که با شکست محکوم‌به پرداخت غرامت سنگین میلیاردی شد. 

دلایل دیگر ایجاد ابر تورم آلمان، کنار گذاشتن استاندارد طلا و صدور بدون حساب پول کاغذی بود. کنار گذاشتن استاندارد طلا در آغاز جنگ به این معنی بود که میزان پول در گردش هیچ ارتباطی با میزان طلای متعلق به کشور آلمان نداشت.

 این اقدام بحث‌برانگیز منجر به کاهش ارزش پول ملی آلمان شد، در نتیجه متفقین از قبول پرداخت غرامت با پول ملی آلمان( مارک آلمان) خودداری کردند. در نتیجه آلمان هم با چاپ هنگفتی از پول خود برای خرید ارزهای خارجی سعی در پرداخت غرامت داشت و همین امر هم باعث کاهش بیش از پیش ارزش مارک آلمان شد.

در دوره‌ای، نرخ تورم با سرعتی بیش از ۲۰ درصد در روز در حال افزایش بود. ارز ملی آلمان چنان بی‌ارزش شده بود که برخی از شهروندان برای گرم نگه‌داشتن خانه‌های خود پول کاغذی می‌سوزاندند چرا که سوزاندن اسکناس‌ها از خرید هیزم ارزان‌تر و به‌صرفه‌تر بود.

ابر تورم در ونزوئلا

ونزوئلا به لطف ذخایر بزرگ نفتی خود، در طول قرن ۲۰ از اقتصادی سالم برخوردار بود، اما اشباع عرضه نفت در دهه ۸۰ و به دنبال آن سوء مدیریت اقتصادی و فساد گسترده در اوایل قرن ۲۱ باعث ایجاد یک بحران اقتصادی اجتماعی و سیاسی گسترده در این کشور شد. این بحران از سال ۲۰۱۰ آغاز شده است و هم‌اکنون یکی از بدترین بحران‌های تاریخ بشر محسوب می‌شود.

نرخ تورم در ونزوئلا به‌سرعت افزایش یافت و از نرخ سالانه ۶۹ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۱۸۱ درصد در سال ۲۰۱۵ رسید. اما دوره ابر تورم در این کشور سال ۲۰۱۶ آغاز شد. در پایان سال ۲۰۱۶ به میزان ۸۰۰ درصد نرخ تورم در ونزوئلا افزایش پیدا کرد. در سال ۲۰۱۷ میزان تورم به ۴۰۰۰ درصد و در اوایل سال ۲۰۱۹ به بیش از ۲،۶۰۰،۰۰۰ درصد رسید.

در سال ۲۰۱۸ ، رئیس‌جمهور نیکولاس مادورو اعلام کرد که برای مبارزه با ابر تورم، ارز جدیدی چاپ خواهد شد و بولیوار موجود را با نرخ ۱/۱۰۰۰۰۰ جایگزین می‌کند. بنابراین، ۱۰۰۰۰۰ بولیوار قدیم به ۱ بولیوار جدید تبدیل شد. با این حال ، کارآیی چنین رویکردی بسیار سؤال‌برانگیز است. استیو هانکه، اقتصاددان، اظهار داشت که: “کاهش صفر صرفاً یک حرکت نمایشی است و هیچ تأثیری ندارد ، مگر اینکه سیاست و رویکرد اقتصادی تغییر کند.”

ابر تورم در زیمبابوه

پس از استقلال کشور زیمباوه در سال ۱۹۸۰، اقتصاد کشور در سال‌های اولیه کاملاً پایدار بود. با این حال، دولت رئیس‌جمهور رابرت موگابه در سال ۱۹۹۱ برنامه‌ای با نام ESAP (برنامه تعدیل ساختاری اقتصادی) را آغاز کرد. از این برنامه به عنوان عامل اصلی سقوط اقتصادی زیمبابوه یاد می‌شود. 

همراه با این برنامه، اصلاحات ارضی‌ای رخ داد که منجر به افت شدید تولید مواد غذایی شد و در نهایت یک بحران بزرگ مالی و اجتماعی در زیمباوه رخ داد. 

از اواخر دهه ۹۰  نشانه‌های بی‌ثباتی در دلار زیمبابوه (ZWN) قابل‌مشاهده بود. ابر تورم در سال‌های ابتدایی ۲۰۰۰ رخ داد. نرخ تورم سالانه در سال ۲۰۰۴ به ۶۲۴ درصد، در سال ۲۰۰۶ به ۱،۷۳۰ درصد و در جولای ۲۰۰۸ به ۲۳۱،۱۵۰،۸۸۸ درصد رسید. به دلیل کمبود اطلاعات ارائه‌شده بانک مرکزی زیمباوه، نرخ‌های تورم پس از ژوئیه صرفاً بر اساس برآوردهای نظری بود.

طبق محاسبات پروفسور استیو هانکه ، ابر تورم زیمبابوه در ماه نوامبر ۲۰۰۸، با نرخ سالانه ۸۹.۷۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ درصد معادل ۷۹.۶ میلیارد درصد در ماه یا ۹۸ درصد در روز به اوج خود رسید.

زیمبابوه اولین کشوری بود که یک ابر تورم را در قرن بیست و یکم تجربه می‌کرد و دومین کشوری بود که بدترین ابر تورم تاریخ را ثبت می‌کرد (پس از مجارستان). در سال ۲۰۰۸ ، دلار زیمبابوه به صورت رسمی کنار گذاشته شد و ارزهای خارجی به عنوان پول قانونی تصویب شدند.

استفاده از ارزهای دیجیتال برای مقابله با ابرتورم

ازآنجایی‌که بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال بر مبنای سازوکارهای متمرکز نیستند، ارزش آن‌ها به‌واسطه مؤسسات دولتی یا مالی قابل تعیین نیست. فناوری بلاکچین تضمین می‌کند که نحوه صدور و تولید واحدهای ارزی جدید(یا سکه‌های جدید) بر اساس یک برنامه از پیش تعیین شده رخ داده و هر واحد منحصر بوده و نمی‌توان از یک واحد از یک سکه چندین نسخه کپی کرد (Duplication).

این موارد بخشی از دلایل محبوبیت روزافزون ارزهای دیجیتال در کشورهایی است که با ابر تورم روبرو هستند. به عنوان مثال در ونزوئلا و حتی زیمباوه پرداخت ارزهای دیجیتال برای معاملات همتا به همتا رشد چشمگیری داشته است. 

در برخی از کشورها، مقامات و مدیران پولی و بانکی به نحوی جدی در حال بررسی فرصت‌ها و خطرات مرتبط با معرفی یک ارز دیجیتال ملی تحت حمایت دولت هستند تا از آن به عنوان جایگزینی بالقوه برای سیستم سنتی پول کاغذی معرفی کنند. 

بانک مرکزی سوئد یکی از اولین بانک‌ها در این زمینه است. از دیگر مثال‌های قابل‌توجه می‌توان به بانک‌های مرکزی سنگاپور ، کانادا ، چین و ایالات‌متحده اشاره کرد. اگرچه بسیاری از بانک‌های مرکزی در حال آزمایش بلاکچین هستند ، اما این سیستم‌ها الزاماً الگوی جدیدی از نظر سیاست پولی ایجاد نمی‌کنند زیرا بعید است که ارزهای دیجیتال این دولت‌ها، مانند بیت کوین دارای یک عرضه محدود یا ثابت باشند.

سخن پایانی 

اگرچه ممکن است موارد ابر تورم اندک باشد ، اما واضح است که یک دوره نسبتاً کوتاه ناآرامی سیاسی یا اجتماعی می‌تواند به‌سرعت کاهش ارزش پول‌های سنتی را رقم بزند. تقاضای کم برای صادرات یک کشور نیز می‌تواند دلیل محرکی برای ایجاد ابر تورم باشد. 

با کاهش ارزش ارز ملی، قیمت‌ها به‌سرعت افزایش‌یافته و در نهایت یک چرخه معیوب ایجاد می‌شود. چندین دولت تلاش کرده که با چاپ پول بیشتر در برابر این مشکل بایستند اما تاریخ ثابت کرده که این روش بی‌فایده است و تنها به کاهش بیشتر ارزش کلی ارز کمک می‌کند. بد نیست بدانید که هرچه اعتماد به ارز سنتی کاهش می‌یابد، ارزهای دیجیتال از محبوبیت و رواج بیشتری برخوردار می‌شود. این موضوع در آینده می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در مورد نحوه مشاهده و برخورد با پول در سطح جهانی داشته باشد.